Vrijwel alle coronamaatregelen moeten van tafel. Het gaat inmiddels niet meer om corona, maar om de levensvragen die het virus bij ons op tafel legt. In plaats van rellen kunnen we ook proberen die vragen te beantwoorden. En leren ons lot te aanvaarden.
In maart 2020 zag corona er grimmig uit. In Italië werden de lijken opgestapeld buiten de ziekenhuizen. Iedereen schrok. De straten trokken leeg, iedereen zocht een veilig heenkomen. De overheid hoefde draconische maatregelen bijna niet eens te nemen, omdat burgers het zelf al deden.
Langer en grimmiger
Aanvankelijk leken enkele weken genoeg om de crisis te bedwingen. Het duurde wat langer, maar daarna volgde toch nog een plezierige zomer. In de herfst stak corona echter weer de kop op, en gingen we een winter in met langere en zwaardere maatregelen dan het voorjaar ervoor. Na veel discussie kwam er zelfs een avondklok. Hier begon ik voor het eerst te twijfelen over de proportionaliteit. Was dit wel in orde? Ik gaf de maatregelen het voordeel van de twijfel, want de vaccinaties kwamen eraan. Nog even doorbijten, en dan zouden we de ellende uit geprikt worden.
Na een tweede tamelijk plezierige pauzezomer laaide corona deze herfst wederom op. Inmiddels zijn er nieuwe maatregelen ingevoerd en waarschuwen deskundigen voor nog zwaardere maatregelen. QR-codes worden de standaard en ongevaccineerden voelen zich opgejaagd. Maatregelen en kwaal lijken uit elkaar te groeien.
Voordat alles straks is verankerd in wetten, gewoonten en in gevangenhouding van elkaar, is een indringend gesprek over wat voor samenleving wij met elkaar willen van het grootste belang. Het heeft ons eeuwen en vele doden gekost om de vrijheid en de rechtsstaat te bereiken die we nu hebben. Ik had nooit kunnen bedenken dat de bereidheid zo groot zou zijn om die zomaar op de helling te zetten. Welbeschouwd is daar maar één argument voor: het voorkomen van doden bij de poorten van de IC’s.
Veronachtzaamde gezondheidszorg
Maar waarom schalen we de IC-capaciteit niet op? Dan hoeven we de samenleving niet aan de ketting te leggen en de grondwet niet te tarten. Op die vraag volgt meestal de dooddoener dat dit te lang duurt en dat we daar nu niets aan hebben. Het jammerlijke is dat de vlucht naar kortetermijnmaatregelen onze aandacht afhoudt van het grotere zorgverhaal.
De zorg is onder de kabinetten van premier Rutte jarenlang veronachtzaamd. Er was geen geld voor. Maar er waren wel tientallen miljarden euro’s voor coronasteun in de lange winter van 2021, en straks misschien weer. Het is de hoogste tijd om dat veranderen. Dus regering, kom op met een groots IC-investeringsplan, goede opleidingen en dito salarissen voor verpleegkundigen. Zelfs als je aankomende IC-verpleegkundigen naar Harvard stuurt, dan is dat goedkoper dan een lockdown.
Hoe was het ook weer, zonder corona?
Mijn jongste dochter (11) zei laatst tegen me: ‘Ik ben eigenlijk al helemaal vergeten hoe het was zonder corona.’ Dat trof me. We zijn aan het wennen aan een wereld waarin je afstand houdt, waar een handdruk illegaal is, waar je collega’s alleen kent van een schermpje. Waar opa en oma niet aangeraakt mogen worden, verjaardagen niet mogen worden gevierd en vele evenementen worden afgezegd, opnieuw.
Hoewel ik geen groot evenementenliefhebber ben, maakte ik jarenlang deel uit van het buurtfeestcomité in mijn eigen buurt. Al jarenlang is er elke voorzomer een groot buurtfeest. Het effect op de buurt was veel groter dan die ene dag per jaar: de voorbereidingen, de discussies, de contacten, die een jaar lang vloeiender werden. Nu is er al twee jaar geen buurtfeest, het derde dreigt.
Het is moeilijk te duiden, maar ik voel de verbrokkeling, de leegte in de buurt. Het lijkt niet erg, niemand gaat dood. Maar dit staat symbool voor heel Nederland, waar gezelligheid, vitaliteit en saamhorigheid plaatsmaken voor eenzaamheid, moedeloosheid en angst.
Proportionaliteit en willekeur
Proportionaliteit is een kernwaarde in een rechtsstaat. Als je je een paar tientjes vergist op een toeslagenformulier, dan heeft de belastingdienst niet het recht je een boete van € 40 duizend euro op te leggen en daarmee je leven te ruïneren. Als er 400 coronapatiënten op de IC’s liggen en het dreigen er meer te worden, dan geeft dat de overheid niet het recht om het leven van 17 miljoen Nederlanders zo aan de ketting te leggen dat de grondwet ervan begint te schudden.
Ook coronamaatregelen eisen slachtoffers, zij het indirect. De stress die zij teweeg brengen moet bij velen enorm zijn. De vraag mag worden gesteld of de sterfgevallen aan de poorten van de IC’s erger zijn, louter en alleen omdat ze aanwijsbaarder zijn.
Maakbaarheid overschat
Deskundigen hebben vaak de neiging om de maakbaarheid van de samenleving te overschatten. Als je cafés om 20 uur sluit, dan gaan mensen eerder bijeen zitten. Als je verjaardagsfeestjes thuis verbiedt, dan gaan mensen via de steeg naar binnen en doen ze de gordijnen dicht. Als je 2G invoert, dan wordt er matig op gecontroleerd of organiseren mensen coronafeestjes om besmet te worden voor een QR-code zonder prik. ‘Tongen voor toegang’, wordt het al genoemd.
We zijn verbijsterend snel in een QR-samenleving terechtgekomen. Zoals zo vaak ging dat met goede bedoelingen, maar we hebben er ook een potentieel monster mee tot leven gewekt. Vanaf nu wordt het relatief gemakkelijk om meer aan de QR-codes toe te voegen: andere medische gegevens, strafrechtelijk verleden, BKR-registratie, noem maar op. Want ja, die QR-code is er nu toch.
Zet in op cultuurverandering
Epidemiologen zeggen dat we ons gedrag misschien wel voor altijd moeten aanpassen. Een cultuurverandering, met zogenaamd vanzelfsprekende consequenties als mondkapjes, afstand houden tot elkaar, je laten (her)vaccineren, niet meer altijd naar feesten kunnen. ‘Disciplinering’, zeggen sommigen zelfs, aangejaagd door steeds hardere regels en handhavers van de overheid. Huiveringwekkend.
Maar er is een alternatief, we kunnen ook radicaal kiezen voor een gezondere en actievere leefomgeving, om ons op natuurlijke weg te wapenen tegen de virussen van de toekomst. We kunnen de verpleegkunde opstuwen in de banenhiërarchie, met eindelijk een deltaplan voor de zorg. We kunnen corona meer als een eigen verantwoordelijkheid gaan beschouwen: wees gezond, kijk uit, laat je vaccineren. En we kunnen het lot iets meer aanvaarden. Deze cultuurverandering is heftig, maar de dreigende maatregelenpakketten zijn dat eveneens.
Actieplan
Wat betekenen dit praktisch voor het hier en nu? Ik kom tot het volgende tienpuntenplan:
- Alles open, zonder voorwaarden
- Alle QR-codes vernietigen
- Geen 3G, geen 2G, geen 1G
- Vrijwel nergens mondkapjesplicht
- Geen vaccinatieplicht
- Mensen met corona blijven netjes thuis
- Let meer op handen wassen, netjes niezen en ventilatie
- Een ambitieus deltaplan voor de zorg
- Een ambitieus deltaplan voor een gezondere en actievere leefomgeving
- Blijf in dialoog, respecteer elkaar en houd het netjes.
Sommigen zullen bang worden, als alles wordt losgelaten. Dat is begrijpelijk. Maar alles loslaten kan ook positieve effecten hebben. Zo zullen sommigen voorzichtiger worden, de huidige QR-codes bieden immers schijnzekerheid die mensen roekelozer maakt. Anderen zullen alsnog naar de vaccinatiestraat snellen. Ook zijn er die alvast beginnen met een gezondere leefstijl. Want ja, we kunnen niet meer standaard rekenen op hulp bij virussen. Het virus dwingt ons hoe dan ook tot een hoge prijs. Maar laten we dat niet gaan betalen met de waardigheid van het leven zelf.
Martin van der Maas is planoloog, werkzaam bij de gemeente Amsterdam. Een uitgebreidere versie van dit artikel is te vinden op www.martinvandermaas.nl
Bron: https://www.socialevraagstukken.nl/coronabeleid-vormt-grote-bedreiging-voor-samenleving/
Coronadilemma 